Trái lý được coi là một quả đặc sản của "vương quốc trái cây" miền Tây với hương vị độc đáo.

Thoạt nhìn trái lý, nếu là "dân ngoại đạo" thì rất dễ nhầm với trái ổi khi chín vàng. Hoặc dân miền Bắc ở độ tuổi trung niên dễ nhầm với quả găng mọc từ cây găng-thứ cây làm bờ rào, bờ dậu ngày xưa.

Nhưng hễ một lần được ngửi mùi trái lý chín, được cắn một miếng trái lý chín vàng thì "9 người nhớ 10 kẻ thương", mùi, vị thật khó nhầm lẫn cho được.

Cây lý từ một loại cây mọc hoang dại, mọc vạ vật xó vườn hay bờ kênh, bờ rạch, nay thành cây đặc sản miền Tây.

Cây lý là loại cây có thân gỗ lớn, tuổi thọ lâu năm. Cây lý có chiều cao tương đối, với nhiều cành nhánh phân tán.

Với người miền Tây, sinh sống ở nông thôn hay vùng ven đô thị, cây lý, trái lý như là một phần của tuổi thơ không thể thiếu.

 

Hương thơm của trái lý, vị ngon ngọt của trái lý-đặc sản miền Tây Nam bộ đã để lại trong ký ức ăn uống một thời khó phai mờ. Ảnh: QKH.

Cây lý ra quả đặc sản miền Tây Nam bộ là cây bản địa Đông Nam Á

Cây lý, với tên khoa học là Syzygium jambos, thuộc họ Sim (Myrtaceae), là một loài cây bản địa của khu vực Đông Nam Á, bao gồm cả Việt Nam.

Mặc dù có tên gọi cây lý dễ gây nhầm lẫn với cây mận, nhưng đây là hai loài cây khác nhau.

Ở miền Tây Nam bộ, cây lý được trồng khá phổ biến và được biết đến với tên gọi dân gian như mận lý, roi hoa vàng, hoặc táo hồng. Ở nhiều vùng của tỉnh Vĩnh Long, thời gian gần đây, người dân còn gọi trái lý với cái tên "Tây thiệt là Tây. Đó là gọi trái lý là Rose apple.

Người dân gọi trái lý là ì cắn vào là Rose apple bởi khi ăn trái lý chín thấy vị hoa hồng trong đó.

Cây lý là cây thân gỗ nhỡ, cao khoảng 5-10 mét, có nhiều cành nhánh. Lá cây có phiến to, hình giáo nhọn ở đầu, gốc lá hơi tròn, màu xanh lục đậm và có mùi thơm nhẹ khi vò.

Hoa của cây lý mọc thành chùm ở nách lá hoặc đầu cành, có màu trắng kem với nhiều nhị vàng và tỏa hương thơm dịu.

Trái lý-đặc sản miền Tây, hễ nếm một lần sẽ nhớ mãi. Quả lý khi chín có vị thơm nhẹ mùi hoa hồng. Chính hương vị đặc trưng này, nhiều nơi, trong đó có tỉnh Vĩnh Long có người gọi trái lý là loại quả: Rose apple. Ảnh: KT.

Quả lý có hình tròn hoặc hình chuông, kích thước nhỏ, khi non có màu trắng, khi chín chuyển sang màu vàng nhạt, đôi khi ửng hồng. Thịt quả xốp, có vị ngọt thanh và hương thơm đặc trưng, thường có 1-3 hạt nhỏ bên trong.

Tại Việt Nam, cây lý phân bố rộng khắp, nhưng tập trung nhiều ở các tỉnh miền Tây Nam bộ. Cây lý thường ra hoa vào mùa xuân và cho trái vào mùa hè, khoảng từ tháng 12 đến tháng 3-4 âm lịch.

Tuy không phải là loại cây ăn trái trồng đại trà mang tính kinh tế-thương mại, nhưng cây lý hiện vẫn thấy nhiều ở nhiều xóm, ấp nông thôn, miền vườn ở các tỉnh Bến Tre, Vĩnh Long, Trà Vinh, An Giang, Kiên Giang, Tiền Giang, Đồng Tháp, Long An...

Trái lý-thứ quà tuổi thơ, loại quả đặc sản

Quả lý là một loại trái cây đặc sản của miền Tây, được ưa chuộng bởi hương vị thơm ngon và độc đáo.

Ngoài việc ăn tươi, quả lý còn được dùng để làm nước ép giải khát. Trong y học cổ truyền, lá và quả non của cây lý được sử dụng để chữa các bệnh về đường ruột. Cây lý cũng thường được trồng làm cây cảnh, tạo bóng mát trong vườn nhà.

Mặc dù không được trồng đại trà như một số loại cây ăn quả khác, cây lý vẫn giữ một vị trí đặc biệt trong văn hóa ẩm thực và ký ức của nhiều người dân miền Tây Nam bộ.

Hương vị đặc trưng và vẻ đẹp của hoa và quả lý đã trở thành một phần không thể thiếu của vùng đất này.

Trái lý, khi chín muồi, tựa như những chiếc chuông nhỏ xinh xắn, căng tròn và mọng nước, khoác lên mình một chiếc áo màu vàng nhạt dịu dàng, đôi khi điểm xuyết những vệt ửng hồng e ấp như gò má thiếu nữ.

Lớp vỏ láng mịn, mỏng manh như tờ giấy, chỉ cần chạm nhẹ cũng có thể cảm nhận được sự mềm mại và tươi mát.

Khi đưa trái lý lên gần mũi, một làn hương thơm thanh khiết, dịu nhẹ lan tỏa, gợi nhớ đến sự tinh khôi của những đóa hoa mới nở vào buổi sớm mai. Mùi thơm ấy không nồng nàn, quyến rũ mà thoang thoảng, tinh tế, khơi gợi cảm giác thư thái và dễ chịu.

Một cây lý ở miền Tây đang thời kỳ ra hoa (trổ bông) để chuẩn bị làm trái. Ảnh: KT.

Khẽ cắn một miếng, lớp vỏ mỏng tan ngay trong miệng, nhường chỗ cho phần thịt quả trắng ngà, xốp nhẹ như mây.

Vị ngọt thanh mát lan tỏa khắp khoang miệng, không gắt gỏng mà dịu dàng, hài hòa, quyện cùng chút chua nhẹ nhàng nơi đầu lưỡi, tạo nên một bản giao hưởng hương vị tinh tế và sảng khoái.

Thỉnh thoảng, bạn sẽ cảm nhận được một chút se nhẹ, làm tăng thêm sự thú vị khi thưởng thức. Bên trong lớp thịt quả là một hoặc vài hạt nhỏ, tròn xoe, nhắn nhụi.

Mỗi trái lý chín là một món quà nhỏ mà thiên nhiên ban tặng, không chỉ đẹp về hình thức, quyến rũ về hương thơm mà còn đọng lại dư vị ngọt ngào, khó quên trong lòng người thưởng thức.

Ăn trái lý tốt cho sức khỏe, nhiều chất xơ, giàu Vitamin C

Trái lý không chỉ thơm ngon mà còn mang lại một số lợi ích đáng chú ý về mặt dinh dưỡng.

Trái lý, món quà tuổi thơ, ký ức miền Tây. Ảnh: QKH.

Công dụng và giá trị dinh dưỡng của trái lý có thể hiểu biết qua thông tin như: hàm lượng nước cao trong trái lý (quả lý) giúp giải khát và duy trì độ ẩm cho cơ thể.

Thịt trái lý cung cấp năng lượng cho các hoạt động hàng ngày. Chủ yếu ở đây là đường tự nhiên (fructose, glucose, sucrose).

Chất xơ trong trái lý tốt cho hệ tiêu hóa, giúp ngăn ngừa táo bón và ổn định đường huyết.

Một chất chống oxy hóa mạnh mẽ, tăng cường hệ miễn dịch, bảo vệ tế bào khỏi tổn thương và hỗ trợ hấp thu sắt có trong trái lý là Vitamin C. Thêm nữa, vitamin A rất quan trọng cho thị lực, chức năng miễn dịch và sự phát triển tế bào.

Ngoài Vitamin C, trái lý còn chứa các hợp chất phenolic và flavonoid, là những chất chống oxy hóa tự nhiên giúp bảo vệ tế bào khỏi tác hại của các gốc tự do, có thể giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như tim mạch và ung thư.

Bên cạnh đó, trái lý còn giàu chất khoáng, nguyên tố vi lượng:

Kali, cần thiết cho chức năng tim mạch, điều hòa huyết áp và cân bằng điện giải; Canxi, quan trọng cho xương và răng chắc khỏe.

Trong trái lý có chứa nhiều hàm lượng nguyên tố Magie. Magie tham gia vào nhiều quá trình sinh hóa trong cơ thể, bao gồm chức năng cơ bắp và thần kinh.

Magie có chức năng kiểm soát lượng đường trong máu và điều hòa huyết áp; Phốt pho, cần thiết cho xương, răng và chức năng tế bào.

Cách ăn trái lý (quả lý) rất đơn giản và thường được thưởng thức tươi để cảm nhận trọn

Dưới vòi nước chảy nhẹ nhàng rửa sạch bụi bẩn bám trên vỏ quả lý. Cắn nhẹ một miếng và thưởng thức phần thịt quả giòn xốp, ngọt thanh.

Bạn có thể ăn cả vỏ quả lý vì vỏ rất mỏng và không chát. Bên trong trái lý thường có 1-3 hạt nhỏ. Bạn có thể nhả hạt ra khi ăn quả đặc sản miền Tây này. Mặc dù thường ăn tươi, trái lý đôi khi cũng được dùng để làm nước ép giải khát.

Lưu ý nhẹ nhàng khi ăn trái lý

Cảm nhận hương thơm dịu nhẹ đặc trưng của trái lý. Tận hưởng vị ngọt thanh mát, đôi khi có chút chua nhẹ, rất sảng khoái.