Trước khả năng nguyên nhân dẫn đến bắp kết hạt kém, cây bé do thời tiết, các nhà khoa học đưa ra một số giải pháp khuyến cáo bà con trồng, chăm sóc ngô theo đúng kỹ thuật, đảm bảo năng suất, chất lượng.

Xác định những nguyên nhân bước đầu

Theo thống kê, tại Việt Nam, ngô là cây trồng có diện tích lớn thứ hai sau cây lúa và là cây trồng có giá trị kinh tế cao đối với người nông dân. Với diện tích hơn 800.000ha ngô trên cả nước, cùng với tiến bộ kỹ thuật trong việc cải tiến hạt giống, việc canh tác giống ngô lai thay giống địa phương đã giúp nông dân cải thiện đáng kể về năng suất. Cây ngô đã cải thiện cuộc sống của người nông dân một cách căn bản, đặc biệt là tại các địa phương có diện tích ngô lớn như Sơn La, Đắk Lắk, Gia Lai…

Còn theo đánh giá của các nhà khoa học, so với cây lúa, nông dân canh tác ngô gặp ít rủi ro hơn, thời gian chăm sóc và chi phí cho một ha ngô cũng ngắn hơn. Nhu cầu sử dụng nước tưới của ngô không cao, hơn 80% diện tích canh tác ngô cả nước phụ thuộc vào nước trời. Tuy nhiên, gần đây nông dân cũng gặp một số khó khăn trong canh tác ngô, đặc biệt là hiện tượng ngô kết hạt kém xảy ra tại một số địa phương.

Đặc biệt, năm 2023, tác động cực đoan của hiện tượng El nino đã ảnh hưởng không nhỏ đến canh tác nông nghiệp tại nước ta, trong đó cây ngô. Trước hiện tượng ngô kết hạt kém, không có hạt, bước đầu các nhà khoa học nêu một số nguyên nhân gây ra hiện tượng trên và khuyến cáo bà con áp dụng các biện pháp canh tác cụ thể.

Tham gia khảo sát thực tế tại một số địa bàn của tỉnh Sơn La vừa qua, TS. Phan Xuân Hào- nguyên Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu Ngô cho biết: Nguyên nhân gây ra hiện tượng ngô không hạt/kết hạt kém hoàn toàn do yếu tố thời tiết và kỹ thuật canh tác chứ không phải do chất lượng hạt giống. Có thể kể đến các nguyên nhân cụ thể:

Thứ nhất, trước khi bắp trổ cờ phun râu 2 tuần và trong suốt thời gian trổ cờ, nếu gặp nhiệt độ không khí trên 35oC, hoặc ẩm độ không khí dưới 50%, hay cũng có thể kết hợp cả hai yếu tố trên, sẽ gây ra hiện tượng chết hạt phấn, ngô không tung phấn và quá trình thụ tinh không xảy ra.

Thứ hai, mưa nhiều vào thời kỳ tung phấn, làm phấn không tung được đồng thời nhựa ở râu ngô cũng trôi đi dẫn đến kết hạt kém.

Thứ ba, rét đậm (dưới 15oC) ở thời kỳ trổ cờ và hình thành bắp.

Thứ tư, đất quá chua hoặc mặn kết hợp với chế độ bón phân không hợp lý cũng sẽ dễ dàng dẫn đến hiện tượng ngô không hạt. Bởi dinh dưỡng giữ vai trò chủ lực trong sự thụ phấn, kết hạt, trong đó phân lân giữ vai trò quan trọng. Đất chua phèn, xám bạc màu, đất triền dốc... đều thiếu lân trầm trọng.

Trên thực tế, cây bắp thiếu lân sẽ khiến lá xuất hiện sọc tím, thân lá chuyển sang đỏ, cây nhỏ, rễ phát triển kém, dẫn đến bắp nhỏ, đầu bắp không hạt, hạt nhỏ, năng suất kém. Nhiều ruộng đất bạc màu, lâu ngày không bón phân hữu cơ hoặc đất lấy từ đào ao nuôi cá (rất nghèo dinh dưỡng) cũng dẫn đến cây bắp phát triển yếu kém, còi cọc, bắp nhỏ và không kết hạt.

Thứ năm, ngập nước trong giai đoạn trỗ cờ phun râu làm cho phun râu và tung phấn lệch nhau.

Thứ sáu, do sâu bệnh gây hại: Rệp cờ là đối tượng thường làm cho phấn không tung được và ngô kết hạt kém.

Từ các nguyên nhân trên, kết hợp với quá trình khảo sát thực địa, TS. Phan Xuân Hào nhận định: Hiện tượng ngô kết hạt kém, không hạt 90% là do thời tiết gây nên. Tuy nhiên, các giống ngô khác nhau sẽ phản ứng khác nhau với môi trường.

Thời kỳ mẫn cảm nhất của cây ngô với ngoại cảnh là thời kỳ tung phấn phun râu và các giống khác nhau có giai đoạn mẫn cảm với môi trường khác nhau, vì thế thể hiện ra triệu chứng cũng khác nhau. Không ai dám khẳng định một giống nào đó sẽ không bị hiện tượng kết hạt kém và không có giống ngô nào được cho là không có hạt.

"Bởi vậy, bắp kết hạt không bình thường hoặc không có hạt phần lớn do yếu tố ngoại cảnh và điều kiện canh tác, xảy ra nghiêm trọng ở giai đoạn 2 tuần trước trổ cờ đến thời gian trổ cờ phun râu, nếu biết cách phòng tránh sẽ có thể hạn chế tối đa hiện tượng bắp không ra hạt"- TS. Phan Xuân Hào cho biết.

Phòng tránh hiện tượng ngô kết hạt kém trong điều kiện thời tiết bất lợi như thế nào?

Từ các nguyên nhân trên, các nhà khoa học, nhà cung cấp giống lưu ý với bà con nông dân một số vấn đề sau để đảm bảo năng suất, chất lượng của cây ngô:

Thời tiết: Để tránh ngô trổ cờ phun râu rơi vào thời điểm nắng nóng xảy ra, bà con nông dân nên lựa chọn thời điểm xuống giống thích hợp. Đặc biệt là vụ đông xuân khu vực phía Nam, nhất là các tỉnh miền Đông Nam Bộ (Đồng Nai, Bình Thuận) khi nền nhiệt độ lên rất cao vào khoảng trung tuần tháng 2 - 3 dương lịch. Bà con nên xuống giống khoảng trước 25/12 dương lịch để tránh nắng nóng trong giai đoạn trổ cờ. Tại miền Bắc, thời tiết nắng nóng xảy ra vào khoảng tháng 6 - 7 dương lịch, vì vậy ngô xuống giống vào khoảng tháng 4 - 5 dương lịch sẽ dễ xảy ra hiện tượng ngô không hạt.

Nước tưới: Đảm bảo ngô được tưới nước đầy đủ nhất là trong giai đoạn trổ cờ, đặc biệt là trong vụ đông xuân ở Đông Nam Bộ.

Tiêu nước: Đảm bảo ruộng ngô được thoát nước tốt nếu gặp mưa lớn hoặc ngập trong giai đoạn 1-2 tuần trước trổ cờ.

Kỹ thuật trồng: Để bắp phát triển mạnh, cho năng suất cao, cần bón phân hữu cơ, bón lót phân lân, bón đầy đủ, cân đối phân N-P-K.

Sâu bệnh: Phòng ngừa sâu bệnh, đặc biệt là sâu đục thân, đục bắp tránh để sâu ăn phá râu bắp trước khi thụ phấn, sự thụ phấn khó xảy ra dẫn tới việc bắp kết hạt ít. Ngoài ra, cần phòng trừ rầy mềm (rầy nhớt, rệp cờ) chích hút nhựa nuôi cờ, cờ thiếu dinh dưỡng, khó tung phấn cũng ảnh hưởng tới việc kết hạt của cây ngô.