Tầm nhìn phát triển toàn diện chuỗi giá trị chanh dây tại Thái Lan
14:35 - 22/07/2024
Bài tham luận của PGS.TS Jenjira Chumpookam, ngành Trồng trọt, khoa Nông nghiệp, Đại học Kasetsart, Thái Lan về các chính sách, quỹ khuyến nông nhằm thúc đẩy ngành chanh dây.
Đồng Nai chọn nông nghiệp hữu cơ, công nghệ cao là nhiệm vụ đột phá
Cây cà gai leo - 'vàng xanh' vùng đất cằn
Gia Lai trải ‘thảm đỏ’ cho các dự án đầu tư trồng rừng
Nhiều hoạt động hỗ trợ thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại ĐBSCL
Chính sách khuyến nông ngành chanh dây Thái Lan
Chanh dây là loại cây trồng quan trọng tại Thái Lan, nổi bật với khả năng thích ứng tốt với điều kiện khí hậu và có nhiều lợi ích về sức khỏe. Năm 1955, cây chanh dây lần đầu tiên được du nhập vào Thái Lan. Trong giai đoạn đầu, sản xuất thương mại chủ yếu tập trung vào chanh dây màu vàng, cung cấp nguyên liệu cho các nhà máy chế biến.
Sản xuất chanh dây ở Thái Lan từ năm 2013 - 2023. Nguồn: Cục Trồng trọt Thái Lan.
Chanh dây không chỉ ngon miệng mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Các lợi ích đã được khoa học chỉ ra gồm lượng chất xơ cao, giàu vitamin và khoáng chất, giàu chất chống oxy hóa, giảm căng thẳng giảm huyết áp, giảm cholesterol, tăng cường thị lực và hệ thống miễn dịch.
Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan đã khuyến khích nông dân sản xuất chanh dây theo hướng dẫn Thực hành nông nghiệp tốt (GAP). Từ năm 1998, chính sách này đã được chính thức áp dụ
Việc áp dụng GAP giúp nông dân Thái Lan cải thiện chất lượng chanh dây, tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm và đảm bảo an toàn thực phẩm. Chanh dây được sản xuất theo tiêu chuẩn GAP có tiềm năng lớn để phát triển thành cây trồng sản xuất thương mại, đáp ứng nhu cầu tiêu thụ tươi cũng như làm nguyên liệu cho các sản phẩm chế biến.
Theo đó, chanh dây tại Thái Lan không chỉ được tiêu thụ tươi mà còn được chế biến thành nhiều sản phẩm khác nhau. Một số sản phẩm chế biến từ chanh dây phổ biến bao gồm nước ép chanh dây, mứt chanh dây, và các loại bánh kẹo có hương vị chanh dây. Hương vị độc đáo của chanh dây cũng được sử dụng làm bánh kẹo, tạo ra những sản phẩm hấp dẫn và dinh dưỡng.
Nhờ sự khuyến khích từ Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan, cùng với việc áp dụng các tiêu chuẩn GAP, ngành sản xuất và chế biến chanh dây tại Thái Lan đang ngày càng phát triển, mang lại giá trị kinh tế cao và góp phần nâng cao đời sống của người nông dân.
Chanh dây tại Thái Lan không chỉ được tiêu thụ tươi mà còn được chế biến thành nhiều sản phẩm khác nhau. Ảnh: JC.
Nhận thấy tiềm năng phát triển chanh dây, năm 2005, Quỹ Dự án Hoàng gia bắt đầu quảng bá chanh dây như một loại cây trồng thương mại cho nông dân tại các vùng dự án, khuyến khích mở rộng trồng trọt và phát triển thị trường.
Đến nay, chanh dây đã trở thành một phần quan trọng trong nông nghiệp Thái Lan, mang lại giá trị kinh tế và đóng góp tích cực cho sức khỏe cộng đồng. Việc phát triển và quảng bá chanh dây đã và đang giúp cải thiện cuộc sống của nhiều nông dân, đồng thời cung cấp một nguồn dinh dưỡng phong phú cho người tiêu dùng.
Các giống chanh dây chủ lực ở Thái Lan
Nông dân tham gia mạng lưới Quỹ Dự án Hoàng gia và Viện Phát triển Nghiên cứu Cao nguyên tập trung chủ yếu ở các tỉnh miền đông bắc Thái Lan. Họ chủ yếu trồng giống chanh dây Tainong (Đài Nông) do giống này phù hợp với điều kiện khí hậu của khu vực.
Ngoài ra, ở các tỉnh trung du phía Bắc Thái Lan, nông dân trồng cả hai giống Tainong và RPF số 1. Các giống này đã được chứng minh là có khả năng thích nghi tốt và mang lại năng suất cao.
Một số giống chủ lực khác ở Thái Lan là giống chanh dây tím có tên gọi Passiflora edulis. Quả có màu tím sẫm, vỏ mịn và bóng khi chín. Thịt quả có màu vàng và khá ngọt, với hương vị ngon hơn các giống chanh dây vàng, độ axit thấp và mùi thơm dễ chịu. Giống này thích hợp để ăn tươi và quả to hơn, cho năng suất cao.
Các vùng trồng chanh dây chính ở Thái Lan. Ảnh: JC.
Bên cạnh đó, giống Passiflora flavicarpa Degener được trồng phổ biến ở các vùng trũng thấp ở vùng nhiệt đới. Quả có vỏ màu vàng nghệ và bóng khi chín, nước ép có vị khá chua. Giống này thích hợp để chế biến và làm nước ép, với khả năng chống chịu bệnh và côn trùng tốt, cùng với hương thơm độc đáo.
Các giống lai cũng được phát triển từ sự kết hợp giữa giống chanh dây có trái màu vàng và trái màu tím. Các giống này có quả to và thời gian thu hoạch dài, với khả năng kháng bệnh tốt. Vỏ quả mỏng và nhiều hạt, cây lai cho cả quả màu vàng và màu tím, với phần thịt xung quanh có thể có màu vàng hoặc cam.
Quỹ Dự án Hoàng gia và Viện Nghiên cứu phát triển cao nguyên Thái Lan
Chanh dây từ Quỹ Dự án Hoàng gia và Viện Nghiên cứu phát triển cao nguyên có nhiều điểm mạnh nổi bật. Sản phẩm chanh dây được phân loại theo tiêu chuẩn cao, đảm bảo chất lượng đồng đều. Các giống cây trồng được chọn lọc kỹ càng và cây giống đạt tiêu chuẩn chất lượng cao nhất, giúp nâng cao năng suất và chất lượng quả. Nông dân còn nhận được sự hỗ trợ và tư vấn chuyên môn từ các cán bộ khuyến nông có trình độ, giúp họ áp dụng các kỹ thuật canh tác tiên tiến và hiệu quả.
Quỹ Dự án Hoàng gia Thái Lan đã và đang cải thiện đời sống của người dân miền núi, nâng cao kỹ thuật trồng trọt. Ảnh: Nation Thailand.
Hệ thống phân phối của Quỹ Dự án Hoàng gia cũng rất mạnh mẽ và rộng khắp, đảm bảo duy trì các tiêu chuẩn chất lượng và an toàn cao.
Quả chanh dây được thu hoạch khi có màu tím từ 70 - 80%, đảm bảo hương vị thơm ngon và màu sắc hấp dẫn. Đôi khi, canxi cacbua hoặc 48% ethephon (5ml mỗi lít nước) được sử dụng để đẩy nhanh quá trình chín và làm màu vỏ đồng đều hơn, tuy nhiên, nhiều nông dân vẫn để quả chín tự nhiên đến khi hoàn toàn chín rồi mới chuyển đến nhà máy chế biến.
Tại Trung tâm Phát triển Dự án Hoàng gia Ler Tor Tak, việc trồng các giống chanh dây Đài Loan đã mang lại những kết quả đáng khích lệ. Trung tâm này tọa lạc tại tiểu khu Mae Tuen, huyện Mae Ramat, tỉnh Tak - vùng có địa hình đồi núi dốc với độ cao từ 500 - 1.200m so với mực nước biển. Nhiệt độ trung bình quanh năm là 21°C, lý tưởng cho việc trồng chanh dây.
Hầu hết các giống cây trồng mới đang được thử nghiệm là giống lai từ các nước khác, đặc biệt là từ Đài Loan. Các nhà nhân giống ở Đài Loan đã phát triển một số giống cây trồng mới có những đặc điểm nổi bật như kháng virus, có vị ngọt, độ axit thấp và khả năng tự thụ phấn.
5 giống chanh dây được thử nghiệm tại đây đều cho thấy tỷ lệ sống cao: Tainong (95,12%), Hongxinniang (100%), Qingxin (91,89%), Huangtianwang (96,77%), Chuntao (90,00%).
Màu sắc nước ép (bên trái), vỏ và cùi (bên phải) của 5 giống chanh leo Đài Loan:. A) Tainong B) Hongxinniang C) Qingxin D) Huangtianwang E) Chuntao. Ảnh: JC.
Quỹ Dự án Hoàng gia đã quy định 6 loại tiêu chuẩn cho sản phẩm chanh dây, đảm bảo chất lượng và kích thước phù hợp với thị trường:
- Loại thượng hạng: Đường kính quả từ 5,0cm trở lên và trọng lượng quả từ 100g trở lên (8 - 10 quả/kg).
- Loại 1: Đường kính quả từ 4,0 - 5,0cm và trọng lượng quả từ 80 - 99g (10 - 12 quả/kg).
- Loại 2: Đường kính quả từ 4,0 - 5,0cm và trọng lượng quả từ 70 - 79g (12 - 14 quả/kg).
- Loại 3: Đường kính quả từ 4,0 - 5,0cm và trọng lượng quả từ 60 - 69g (14 - 16 quả/kg).
- Loại 4: Đường kính quả từ 3,5 - 5,0cm hoặc trọng lượng quả từ 50 - 59g (17 - 20 quả/kg).
- Loại có chất lượng thấp nhất: Đường kính quả từ 3,5 - 5,0cm hoặc trọng lượng quả từ 50g trở xuống (17 - 20 quả/kg).
Nâng cao kỹ thuật canh tác
Những giống chanh dây khỏe mạnh được trồng từ hạt để cung cấp gốc ghép. Khi cây gốc ghép được 2 - 3 tháng tuổi nông dân sẽ ghép cành. Cây ghép có thể được cấy vào lô đang phát triển, giúp nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.
Hệ thống lưới mắt chữ A và hàng rào lưới mắt cáo đòi hỏi phải sắp xếp cây một cách có hệ thống, giúp việc tỉa cành dễ dàng hơn. Tuy nhiên, không gian để đỡ dây leo còn hạn chế.
Hệ thống lưới pergola thường được sử dụng vì cung cấp nhiều không gian hơn cho dây leo so với các loại lưới mắt cáo khác. Tuy nhiên, các dây leo và cành chưa được tổ chức chặt chẽ dẫn đến chồng chéo, gây khó khăn cho việc quản lý và các vấn đề về bệnh tật trong mùa mưa, dẫn đến sản phẩm có chất lượng thấp.
Cấy ghép giống cây, sử dụng hệ thống lưới trong canh tác giúp nâng cao chất lượng trái, tăng hiệu quả quản lý chất lượng. Ảnh: JC.
Cơ quan khuyến nông Thái Lan lưu ý, vào mùa mưa, khi cây chanh dây đang ra hoa và đậu trái, cây rất dễ bị thối do điều kiện ẩm ướt. Khoảng 40% quả có thể rụng trước khi chín, gây thiệt hại đáng kể về sản lượng. Vấn đề này trở nên đặc biệt nghiêm trọng vào các tháng 8 và 9.
Một giải pháp hiệu quả để kiểm soát bệnh thối là trồng chanh dây trong nhà kính đơn giản, giúp bảo vệ cây khỏi các yếu tố môi trường bất lợi và giảm tỷ lệ quả bị rụng.
Bên cạnh đó, cây chanh dây còn dễ bị bệnh thối do nấm Phytopthora sp. Cây còn bị ảnh hưởng bởi các virus như Virus PWV và Virus CMV, gây tổn thất về năng suất và chất lượng. Các virus này có thể nhiễm từ cành ghép được sử dụng để tạo cây con mới và dễ dàng lây lan qua côn trùng như Aphis fabae hoặc Aphis gossypii.
Để phòng chống, nông dân cần tìm nguồn cây giống sạch bệnh và theo dõi cẩn thận vườn chanh dây để phát hiện và kiểm soát côn trùng gây hại.
Tiếp thị chanh dây ở Thái Lan
Trong quá trình tiếp thị, chanh dây được thương lái phân loại thành ba loại chính. Loại 1 bao gồm những quả chanh dây dành cho chuỗi bán lẻ hoặc xuất khẩu, thường được chọn lọc kỹ càng để đảm bảo chất lượng tốt nhất. Loại 2 là trái cây được bán cho thị trường tổng hợp và thường được gửi đến các nhà phân phối bán buôn tại các chợ đầu mối lớn như Talad Tai và Si Moom Muang. Loại 3 bao gồm những quả chanh dây được đông lạnh hoặc ép thành nước ép, phục vụ cho nhu cầu chế biến thực phẩm.
Việc tiếp thị chanh dây ở Thái Lan được chia thành 3 nhóm nhà sản xuất chính. Trong đó, Quỹ Dự án Hoàng gia và Viện Nghiên cứu phát triển cao nguyên chiếm 20% thị phần. Nông dân Thái Lan nói chung chiếm 45% thị phần, còn chanh dây nhập khẩu từ các nước láng giềng chiếm 35% thị phần.
