Hiện tại đang là 3 tháng “vào vụ” cao điểm (tháng 7, tháng 8, tháng 9) khai thác cá ngừ vằn của ngư dân Việt Nam, nhưng DN phải ngừng thu mua nguyên liệu cá vằn khai thác trong nước của ngư dân do không đảm bảo kích cỡ 100% đạt nửa mét trở lên. Và hầu hết các cảng cá hiện nay cũng đã ngừng xác nhận nguyên liệu (giấy S/C) cho các lô hàng cá ngừ vằn do kích thước cá khai thác nhỏ hơn quy định của Nghị định 37.

Cá ngừ vằn là loài chiếm tới 85% sản lượng khai thác cá ngừ của ngư dân Việt Nam, đây cũng là nguồn nguyên liệu chính để sản xuất ra các sản phẩm chế biến và đóng hộp của Việt Nam để tận dụng tối đa các ưu đãi thuế quan trong các Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam với các nước, đặc biệt là Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA).

Quy định này đang ảnh hưởng sâu sắc tới các ngư dân miền Trung. Còn các DN đang đứng trên nguy cơ mất thị trường lớn như EU do không thể tích trữ cá ngừ vằn chuẩn bị cho mùa sản xuất cuối năm để cung ứng cho thị trường châu Âu vào đầu năm 2025.

Điều đáng nói ở đây là cá ngừ là loài di cư. Mà trong khi tàu cá của Việt Nam không được phép khai thác được cá ngừ vằn theo quy định về kích thước tối thiểu nói trên thì tàu cá các nước lân cận thì vẫn được phép khai thác bình thường.

Hiện tại, Ủy ban Nghề cá Trung Tây Thái Bình Dương (WCPFC) và cả các tổ chức quản lý nghề cá khu vực khác đều không quy định kích cỡ được phép hay không được phép khai thác đối với cá ngừ vằn, mà họ chỉ quản lý theo hạn ngạch khai thác.

Ngày chính EU cũng không có quy định kích thước khai thác tối thiểu với cá ngừ vằn; các tàu cá của Tây Ban Nha và các nước EU vẫn đánh bắt cá ngừ vằn dưới 1 kg. EU bảo vệ nguồn lợi hải sản bằng các biện pháp như "hạn ngạch (quota), thời gian cấm biển, nghề khai thác…", chứ không thuần túy chỉ bằng kích thước tối thiểu.

Theo các ngư dân miền Trung, để thực hiện quy định về kích thước tối thiểu khi đánh bắt cá ngừ vằn này, họ sẽ phải đầu tư một khoản chi phí lớn để thay đổi ngư cụ mới có kích thước mắt lưới mới, phù hợp, cho đến việc ghi chép nhật ký, kiểm soát kích cỡ của loài mà ngư dân khai thác được. Tuy nhiên, kể cả có thay đổi kích thước mắt lưới thì việc sàng lọc cá cũng rất khó thực hiện được.

Thực tế hiện nay, nhiều tàu cá vào cảng cập cảng không được cấp biên bản bốc dỡ tại cảng do vi phạm về kích cỡ hải sản khai thác. Vì vậy, nguy cơ có thể một bộ phận ngư dân ở miền Trung sẽ dừng việc đi biển, đời sống người dân miền biển bị ảnh hưởng lớn.

Hơn thế nữa, việc này đang gây ra thiếu hụt lớn nguồn nguyên liệu cho sản xuất kinh doanh và XK của các DN. Theo số liệu thống kê của Hải quan Việt Nam, tốc độ tăng trưởng XK đang ngày càng chậm lại. Tính riêng trong tháng 8/2024, giá trị XK chỉ đạt gần 90 triệu USD, tăng 3% so với cùng kỳ. Trong đó, giá trị XK nhóm sản phẩm cá ngừ đóng hộp sụt giảm liên tục. XK sang EU đã giảm trong tháng này, giảm 15% so với cùng kỳ.

Hiện tại, các DN đang phải sử dụng nốt nguồn nguyên liệu tồn kho từ trước và nguyên liệu nhập khẩu. Việc chuyển sang sử dụng nguyên liệu NK sẽ khiến cho các sản phẩm giảm sức cạnh tranh do bị áp thuế cao.

Vì tầm quan trọng và ý nghĩa to lớn của vấn đề liên quan đến sinh kế sản xuất kinh doanh bình thường của ngư dân và DN, VASEP kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo sửa đổi, bổ sung Nghị định 37 tại một số nội dung trong thời gian sớm và phù hợp nhất. Đặc biệt VASEP kiến nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét và có văn bản chỉ đạo điều chỉnh, giải quyết vấn đề trên trong thời gian chờ sửa Nghị định do mùa vụ cao điểm của cá ngừ vằn chỉ đến cuối tháng 9.