Theo thông tin từ Cục Bảo vệ thực vật (Bộ NNPTNT), đến hết tháng 2/2024, Việt Nam đã xuất được hơn 41.000 tấn sầu riêng (xấp xỉ sản lượng sầu riêng xuất khẩu trong năm 2022). Đặc biệt, từ sau khi Nghị định thư "yêu cầu về kiểm dịch thực vật đối với sầu riêng tươi của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc" được ký kết, thì diện tích và sản lượng sầu riêng có tốc độ tăng trưởng nóng. 

Tính đến nay, Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) đã phê duyệt mã số cho Việt Nam 708 vùng trồng và 168 cơ sở đóng gói sầu riêng; trong đó, Đắk Lắk được cấp 68 mã số vùng trồng với diện tích 2.805 ha và 24 cơ sở đóng gói sầu riêng.

Cục Bảo vệ thực vật nhận định, sầu riêng của Việt Nam đã khẳng định được chất lượng sản phẩm; mặc dù mới xuất khẩu từ tháng 9/2022, nhưng cũng đã chiếm được 31,8% thị phần tại thị trường Trung Quốc và chỉ đứng sau Thái Lan (chiếm 68% thị phần). 

Thời gian tới, việc mở cửa thành công cho sản phầm sầu riêng đông lạnh vào thị trường Trung Quốc sẽ tạo ra một bước tiến quan trọng cho ngành hàng sầu riêng Việt Nam. 

Do đó, nếu tận dụng tốt cơ hội, lợi thế và tổ chức sản xuất chuyên nghiệp, đồng thời không ngừng cải tiến kỹ thuật, nâng cao chất lượng thì ngành hàng sầu riêng của Việt Nam sẽ không cần phải lo về chỗ đứng, thị phần mà có thể vượt qua sầu riêng của Thái Lan, chiếm lĩnh thị trường Trung Quốc.

Tuy nhiên, theo Cục Bảo vệ thực vật, bên cạnh cơ hội thì ngành hàng sầu riêng cũng phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, thách thức trong quản lý và tiêu thụ sản phẩm khi chưa có quy định về xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi vi phạm (gian lận, mạo danh, không tuân thủ yêu cầu kiểm dịch thực vật, an toàn thực phẩm…) trong sử dụng mã số mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói. Việc kiểm tra, giám sát còn lỏng lẻo, mang tính hình thức, làm cho có dẫn đến tình trạng gian lận, vi phạm quy định của nước nhập khẩu. 

Chưa có quy trình quản lý chất lượng sản phẩm sầu riêng một cách thống nhất và chặt chẽ. Chất lượng sản phẩm chưa thực sự ổn định giữa các vùng trồng; nhiều vườn thu hoạch quá sớm khi quả chưa đạt độ chín đã làm giảm chất lượng của sầu riêng.

Liên kết chuỗi sản xuất- chế biến – tiêu thụ còn lỏng lẻo, tổ chức giữa các khâu cầm chừng, chủ yếu quy mô trung bình và nhỏ. Hiện tượng tranh mua, tranh bán, loạn giá, bỏ hợp đồng, phá vỡ các chuỗi liên kết vẫn đang là "chủ đề nóng" tại các tỉnh trồng sầu riêng khi giá thị trường lên cao.

"Việc sử dụng mã số trái phép, không đúng quy định và không tuân thủ các yêu cầu của nước nhập khẩu đã gây ảnh hưởng đến người sản xuất và doanh nghiệp xuất khẩu đồng thời cũng ảnh hưởng đến uy tín của cả ngành hàng sầu riêng. Nhiều cơ sở đóng gói không mua sản phẩm từ vùng trồng đã được cấp mã số; không mua sản phẩm từ vùng trồng liên kết đã được cấp mã số vẫn diễn ra đã ảnh hưởng lớn đến việc truy xuất nguồn gốc khi lô hàng gặp vấn đề. Thông báo vi phạm vẫn không ngừng tăng. Tình trạng này nếu không được cải thiện sẽ dẫn đến việc nâng cao rào cản kỹ thuật, thậm chí là có nguy cơ đánh mất thị trường vừa mới được mở cửa đối với mặt hàng sầu riêng", Cục Bảo vệ thực vật cảnh báo.

Để ngành hàng sầu riêng phát triển bền vững, theo Cục Bảo vệ thực vật, cần đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát các vùng trồng, cơ sở đóng gói nhằm kiểm soát chất lượng nông sản xuất khẩu ngay từ khâu đầu vào, canh tác; phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp các trường hợp vi phạm, gian lận trong sử dụng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói xuất khẩu; các địa phương phối hợp với Cục Bảo vệ thực vật xác minh nguyên nhân và hướng dẫn các vùng trồng, cơ sở đóng gói không tuân thủ yêu cầu kiểm dịch thực vật.

Tổ chức lại cấu trúc ngành hàng bền vững; tạo ra không gian để nông dân, doanh nghiệp cùng hợp tác trên nguyên tắc bình đẳng, hợp tác cùng có lợi. Phát triển chuỗi giá trị nông sản; liên kết chặt chẽ giữa các khâu từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ sản phẩm.

Xây dựng cơ chế, chính sách hỗ trợ khuyến khích doanh nghiệp đầu tư cơ sở hạ tầng, các khu vực sơ chế, chế biến, bảo quản, các kho lạnh quy mô lớn.

Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tập huấn, hướng dẫn các quy định liên quan đến yêu cầu kiểm dịch thực vật, an toàn thực phẩm và mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói nhằm nâng cao hiểu biết, nhận thức của cán bộ quản lý, người sản xuất và các doanh nghiệp xuất khẩu đặc biệt là ý thức về lợi ích của việc tuân thủ quy định và xây dựng uy tín cho ngành hàng.